ርእይቶታት: 0 ደራሲ: ናይ ሳይት ኤዲተር ናይ ምሕታም ግዜ: 2025-04-21 መበቆል: ጣብያ
እቲ ናይ መጀመርታ እንታይ እዩ ኢልካ ሓሲብካ ትፈልጥ ዲኻ ካርቦን ዘለዎ መስተ ? ዓለም ናይ . ካርቦን ዘለዎ መስተታት ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ኣዝዩ ተቐይሩ እዩ። እቲ ከም መድሃኒታዊ ቶኒክ ዝጀመረ፡ ሚልዮናት ዘስተማቕሮ፡ ዘሐድስ ዓለማዊ መስተ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ጽሑፍ እዚ፡ መበቆል ካርቦን ዘለዎ መስተታት ይድህስስ , ኣብቲ ናይ መጀመርታ ፍጥረትን ብኸመይ ናብቲ ሎሚ ንበልዖ መስተታት ከም ዝማዕበለን ዘተኮረ እዩ።
ካርቦኔሽን ካርቦን ዳይኦክሳይድ (CO2) ናብ ፈሳሲ ዝፈስሰሉ መስርሕ ኮይኑ፡ ፍንጣጣታት ይፈጥር። እዚ ጋዝ እዚ ንመስተታት ዕንክሊል ዝብል ስሚዒቶም ይህብ፣ ንሱ ድማ እቲ ስሕበት እዩ ። ናይ በረድ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ። ብፍላይ ኣብ ውዑይ ኩነታት ኣየር ብዙሓት ዘስተማቕርዎ እቲ መስርሕ ብኣምር ቀሊል ኮይኑ ግን ነቲ ጋዝ ኣብቲ ፈሳሲ ንኽጸንሕ ኣብ ልክዕ ጸቕጥን ምቁጽጻር ሙቐትን ይምርኮስ።
CO2 ኣብ ማይ ክፈስስ ከሎ፡ ካርቦኒክ ኣሲድ ይፈጥር፡ እዚ ድማ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ፍሉይ ንኽንከቦም ይህቦ። እዚ መስርሕ እዚ ብተፈጥሮኣዊ መንገዲ ክኸውን ይኽእል እዩ፣ ከምቲ ኣብ ማዕድን ስፕሪንግስ ዝርአ፣ ወይ ኣብ ዘመናዊ ምፍራይ ብኣርቲፊሻል መንገዲ። ህላወ ካርቦኔሽን ነቲ መስተ ብኸመይ ከም እንረኽቦ ይቕይሮ፣ ካብ ማይ ንላዕሊ ንላዕሊ የቕርብ- ካርቦን ዘለዎ መስተታት ሕጂ ቀንዲ ዘመናዊ ምሕዳስ ኮይኑ ኣሎ።
ንዘመናት፡ ሰባት ብዛዕባ ብተፈጥሮኣዊ ካርቦን ዘለዎ ማዕድናዊ ምንጪታት ይፈልጡ እዮም። እዞም ማይ ካብ ትሕቲ መሬት ምንጭታት ብተፈጥሮኣዊ መንገዲ ንCO2 ዝምጥጥ ስፕሪንግስ፡ ፍወሳዊ ረብሓ ከም ዘለዎም ይእመን ነይሩ። ሮማውያንን ግሪኻውያንን ነዚ ምንጪታት እዚ ነቲ ዝግመት ሳዕቤናት ይጥቀማሉ ነበራ፣ ነቲ ብተፈጥሮኡ ዚቕንጥጥ ዝነበረ ማያት ከም መድሓኒት ንጉዳያት ምሕቃቕ መግቢን ካልእ ሕማማትን ይጥቀሙሉ ነበሩ።
ካርቦኔሽን ኣርቲፊሻል ቅድሚ ምፍጣሩ ፡ ካርቦን ዘለዎ መስተ ከም ሓደ ዓይነት መድሃኒታዊ ማይ ተራእዩ። ፍንጣጣታት ኣብ ምሕቃቕ መግቢ ክሕግዝ ወይ ጥዕና ከማሓይሽ ይኽእል እዩ ዝብል እምነት ነቶም ጥዕናዊ ረብሓታት ዝደልዩ ሰባት ህቡብ ምርጫ ገይርዎ። ቡምባታት ንፈውሲ ክህቡ ይኽእሉ እዮም ዝብል ሓሳብ ኣብ ታሪኽ መስተ ንዝመጽእ ምህዞታት መንገዲ ጸሪጉ።
ጆሴፍ ፕሪስትሊ ዝተባህለ እንግሊዛዊ ሳይንቲስት ኮይኑ ከመይ ጌርካ ከም እትፈጥር ብምርግጋጽ ብሰፊሑ ይምስገን ፡ ካርቦን ዘለዎ ማይ . ኣብ 1767 ማይ ካብ መስርሕ ምብላዕ ንካርቦን ዳይኦክሳይድ እንተተቓሊዑ ነቲ ጋዝ ከም ዝምጥጦን፡ ቡምባ ዝመስል ውጽኢት ከም ዘፍሪን ፈለጠ። እዚ ናይ መጀመርታ ዝተቐድሐ ምሳሌ ካርቦን ዝኾነ መስተታት ብኣርቲፊሻል ዝተፈጥረ እዩ። ፕሪስትሊ ከም መስተ ክሸጦ እንከሎ፡ ርኽበቱ ግን ንመጻኢ ምህዞታት መሰረት ኣንቢሩ።
ድሕሪ ርኽበት ፕሪስትሊ፡ እቲ ትኹረት ናብ ጃምላዊ ምፍራይ ካርቦን ዘለዎ ማይ ተሰጋጊሩ . ናይ መጀመርታ ጥርሙዝ ማይ ሶዳ ኣብ መጀመርታ መበል 19 ክፍለ ዘመን ዝተፈጥረ ኮይኑ፡ ሰፊሕ ዝርገሐ ንኽህሉ ኣኽኢሉ። እዚ ቀሊል መስተ- ዝኾነ ተወሳኺ መኣዛ ዘይብሉ ካርቦን ዘለዎ ማይ ጥራይ- ኣብ መጀመርታ ከም ጥዕናዊ ቶኒክ ይረአ ነበረ፣ መብዛሕትኡ ግዜ ንመሕቀቒ ረብሓታቱ ኣብ ፋርማሲታት ዝውዕል ነበረ።
ዘይከምቲ ዘመናዊ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ፣ ጥዑምን መኣዛን ዘለዎም፣ እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ንጹርን መቐረት ዘይብሉን እዩ ነይሩ። ካብ ዝረሓቑ እዮም ነይሮም በረድ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ፣ ቡምባ ዝመስል፣ ፍሕፍሕ ዝመልኦ ተመክሮ ግን ከኣ ተወሳኺ መኣዛታት የቕርቡ ነበሩ። እዞም ቀዳሞት መስተታት መድሃኒታዊ ኮይኖም ንጥዕናኦም ዝጠቅምዎ እምበር ንጣዕሞም ዘይኮነስ ንጥዕናኦም ዝውሰዱ እዮም።
ዋላ’ኳ እንተዘይተመዓራረየ፡ እቲ ቡምባ ዝመስል መስተ ምስታይ፡ ኣብ መንጎ ህዝቢ ዝነበረ ድሌት ድሌት ፈጢሩ። እቲ ፍሕፍሕ ዝበለ ስምዒት ካርቦን ዘለዎም መስተታት ዝምስጡ ሰባት፡ ከምኡ’ውን ናይ ጥዕና ክሲ ንህቡብነቱ ኣበርክቶ ገይሩ። ነዊሕ ከይጸንሐ፡ እቲ ካብ መድሃኒታዊ ኣጠቓቕማ ንላዕሊ ዝዝርጋሕ ተኽእሎ ካርቦን ዘለዎ መስተ ፡ ሰፊሕ ተዓዛቢ ዘስተማቕሮ መስተ ንምዃን እዩ።
ኣብ መጀመርታ 1800ታት፡ መሃዝቲ ን ካርቦን ዘለዎ መስተ . ኣብ መጀመርታ ከም ጅንጅብልን ቅርፊት በርችን ዝኣመሰሉ ናይ ዕጸ-ፋርስ ሽሮፕስ ንመድሃኒታዊ ንብረቶም ተወሰኹ። ይኹን እምበር፡ ጣዕሚ እናማዕበለ ምስ ከደ፡ ከም ሽሮፕ ፍረታት (ለሚን፡ ቸሪን ወይንን) ዝኣመሰለ ምቁር መኣዛታት ህቡብ ኰነ። ሽኮር ምውሳኽ ነዞም መስተታት ንሓፈሻዊ ህዝቢ ዝያዳ ሰሓብቲ ገይርዎም፣ ነቲ ሎሚ እንሰትዮ ሶዳታት መድረኽ ኣቐሚጡ።
ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ዝነበረ ናይ ሶዳ ፈልፋሊ ማይ ምምሃዝ ኣብቲ ሰባት ካርቦን ዘለዎ መስተ ዝበልዑሉ ዝነበሩ ኣገባብ ሰውራ ኣምጺኡ ። እዞም ኣብ መጀመርታ ኣብ ፋርማሲታት ዝተረኽቡ ፈልፋሊ ማይ፡ ኣብ ቦታኡ ንኽሕወስ ናይ ካርቦን ማይን ሽሮፕን ክሕወሱ ዘኽእሉ ኮይኖም፡ ብዓይነት ዝተዳለወ፡ መኣዛ ዘለዎም መስተታት ይፈጥሩ። እዚ እውን ካርቦን ዘለዎ ባህሊ መስተ ኣስፊሑ። ካብ መድሃኒታዊ ቶኒክ ናብ ማሕበራዊ መስተ ብምቕያር
እቶም ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎም መስተታት ነቲ ኣብ ውሽጢ ዘሎ ካርቦኔሽን ንምዕሻግ ቆርቆሮታት ተጠቒሞም ኣብ ጥርሙዝ ተዓጽዮም ነይሮም። ይኹን እምበር፡ እዚ ኣገባብ እዚ ውጽኢታዊ ዘይኰነ ስለ ዝነበረ፡ መብዛሕትኡ ፊዝዝ ጠፊኡ። ኣብ 1850ታት ኣብ ቴክኖሎጂ ምጥቕላል ዝግበር ምዕባለታት ንምፍራይ ዝቐለለ ገይርዎ ። ካርቦን ዘለዎ መስተ ብዝዓበየ ደረጃ ንመጥፋእቲን ንምዕሻግን ዝኸውን ጥርሙዝ ማሽናት ተማሂዘን፡ እዚ ድማ እቲ ፊዝ ኣብ እዋን መጓዓዝያ ከም ዝተዓቀበ ኣረጋጊጹ።
ሓደ ካብቲ ኣብ ቀዳሞት ኣፍረይቲ ዘጋጠሞም ዓበይቲ ብድሆታት ኣብ መስርሕ ምጥሓን CO2 ኣብ ማይ ምፍራሱ ምግባር እዩ። እቲ ቴክኖሎጂ ምስ ግዜ ክመሓየሽ እንከሎ፡ ገና ምስ ምዕቃብ ጋዝን እቲ መስተ ክሳብ ሃልኪ ፍዝዝ ኢሉ ከም ዝጸንሕ ምርግጋጽን ገና ቃልሲ ነይሩ።
ኣብ መበል 18ን 19ን ክፍለ ዘመን ፡ ካርቦን ዘለዎም መስተታት ብቐንዱ ንጥዕናዊ ረብሓታቶም ኣብ ዕዳጋ ይቐርቡ ነበሩ። ካርቦን ዘለዎ ማይ ንመሕቀቒ ዝኸውንን መድሃኒታውን ረብሓ ከም ዘለዎ ይግመት ነይሩ። ሰባት ካብ ምሕቃቕ መግቢ ክሳብ ድኻም ኣብ ኩሉ ክሕግዝ ከም ዝኽእል ይኣምኑ ነበሩ። ካርቦን ዘለዎ መስተ ኣብ ፋርማሲታት ብሰፊሑ ይሽየጥ ነበረ፣ መብዛሕትኡ ግዜ ምስ ቀመማት ዕጸ-ፋርስ ይሕወስን ንጥዕና ንምምሕያሽ ከም ሓደ ቶኒክ ናብ ዕዳጋ ይቐርብ ነበረ።
ዝብል ሓሳብ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ጥዕና ከማሓይሽ ይኽእል እዩ ንዘመናት ቀጺሉ። ዘመናዊ ስነ-ፍልጠት ንብዙሓት ካብቲ መድሃኒታዊ ኣበሃህላታት እንተፈሰሶ፡ ቀዳሞት ተጠቀምቲ ነቲ ዝነፍስ ዝነበረ ማይ ከም መድሃኒት ኩሉ ይርእይዎ ነበሩ፣ በቲ ዝግመት ናይ ምፍዋስ ባህርያቱ ድማ ብሰፊሑ ይውሰድ ነበረ።
እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ብዝተሓዋወሰ ናይ ምፍላጥ ድሌትን ጥርጣረታትን ተራኺቡ። ከም ፍርያት ጥዕና ናብ ዕዳጋ እኳ እንተቐረበ፡ እቲ ሓድሽ ነገር ግን ፍዝዝ ዝበለ መስተ ምስታይ፡ ንረብሓ ህዝቢ ዘበገሰ እዩ። ምስ ግዜ፡ እቲ መስተታት እናበዝሐ ምስ ከደ፡ ሰባት ከም መድሃኒታዊ ቶኒክ ጥራይ ዘይኮነስ ከም መዘናግዒ ምሕዳስ ክርእይዎም ጀመሩ።
ኣብ መወዳእታ መበል 19 ክፍለ ዘመን ፡ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ፡ ካብ ጽኑዕ መድሃኒታዊ ምዃን ናብ ጣዕሞም ምምስጋን ከም ዝነበረ ገይርዎ ነበረ። ሶዳ ፈልፋሊ ማይ ህቡብ ማሕበራዊ ማእከላት ኰነ፣ ነዊሕ ከይጸንሐ፣ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ድሕሪ ደጊም ፋርማሲ ዝበሃል ምግቢ ጥራይ ኣይነበረን። እዚ ባህላዊ ለውጢ ኣብ ፍልቀት ወሳኒ ተራ ተጻዊቱ ። ካርቦን ዘለዎ መስተ ናብቲ ሎሚ እንፈልጦ ንግዳዊ ፍርያት
እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተ ምምሃዝ ንዘመናዊ ኢንዱስትሪ መስተ መሰረት ኣንቢሩ። HiuierPack ፡ ምስቲ ኣብ ፈጠራዊ፡ ንከባቢ ዝምችእ መዐሸጊ መፍትሒታት ትኹረቱ፡ ንሕድሪ ምህዞ መስተ ይቕጽል፡ እዚ ድማ ንንግዳዊ ትካላት ንካርቦን ዘለዎ መስተታቶም ዘላቒ መዐሸጊ ዝህብ ኮይኑ፡ ብልጭ ዝብል ማይን ሶዳን ሓዊሱ።
ዘመናዊ ብልጭ ዝብል ማይ ንመብዛሕትኡ ህቡብነቱ ኣብቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ዕዳ ኣለዎ ። ሰባት ዝያዳ ንጥዕና ዝግደሱ ክኾኑ ከለዉ ፡ ካርቦን ዘለዎም መስተታት ናብ ሱሮም ይምለሱ ኣለዉ፡ እዚ ድማ ትሑት ትሕዝቶ ሽኮርን ዝቐለለ፡ ዝያዳ ተፈጥሮኣዊ ቀመማትን ኣለዎ። እቲ ናብ ጥዑይ ኣማራጺታት ሽኮራዊ ሶዳታት ዝግበር ዘሎ ኣንፈት፡ ካብ መድሃኒታዊ ቶኒክ ናብ ዘሐድስን መዓልታዊ መስተ ዝግበር ምዝንባልን ነጸብራቕ እዩ።
እቶም ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎም መስተታት ካርቦን ዘለዎ ማይ ጥራይ ዝሓዙ ኮይኖም፡ ተወሳኺ ሽኮር ወይ ኣርቲፊሻል መኣዛታት ዘይብሉ። እዚ ቅልልነት እዚ ምስቶም ብመመረቕቲ፡ መዕቆቢታትን መኣዛታትን ዝተዓሸጉ ዘመናዊ ሶዳታት ኣዝዩ ይነጻጸር። ናይ ሎሚ ካርቦን ዘለዎ መስተ መብዛሕትኡ ግዜ ብኣቃውማ ዝተሓላለኸ ኮይኑ፡ ኣብ ልዕሊ መድሃኒታዊ ረብሓ ዘይኮነስ ኣብ ጣዕሚ ምትኳር’ዩ።
ንጥዕና ብኣጋኡ ካርቦን ዘለዎ መስተ ክውሰድ እንከሎ፡ ናይ ሎሚ ሶዳታት ድማ መብዛሕትኡ ግዜ ንመሕደሲ ጣዕሞም ይጥዕሞ። ካብ ጥዕና ቶኒክ ናብ ዕለታዊ ምሕዳስ ዝግበር ምዝንባል ሰባት ካርቦን ዘለዎ መስተታት ብኸመይ ከም ዝጥምትዎ ቀይርዎ ኣሎ ፣ እዚ ፍልቀት ድማ ነቲ ኢንዱስትሪ ገሊጽዎ ኣሎ።
እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተ ንኢንዱስትሪ መስተ ከምቲ እንፈልጦ መሰረት ኣንቢሩሉ። ካብቲ ቀሊል ውሕጅ ካርቦን ዘለዎ ማይ ክሳብ እቲ ናይ ሎሚ ዝተሓላለኸ ሶዳታት፡ እቲ ጉዕዞ ብመሃዝነትን ምቕያር ጣዕሚ ተጠቀምትን ምልክት ተገይሩሉ ኣሎ። HiuierPack , ከም መሪሕ ኣቕራቢ ናይ ንከባቢ ዝምችእ መስተ መዐሸጊ፡ ምስዚ ውርሻ ተሰማሚዑ ዝኸውን ናይ መዐሸጊ መፍትሒታት ብምቕራብ፡ ምስዚ ውርሻኡ ተሰማሚዑ ምምሃዝ ይቕጽል። ካርቦን ዘለዎ መስተታት ፡ ካብ ብልጭ ዝብል ማይ ክሳብ ሶዳ ንዝሰፍሐ ደረጃ
መልሲ፡- እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተ ብ1767 ብጆሴፍ ፕሪስትሊ ዝተፈጥረ ኮይኑ፡ ማይ ካርቦኔት ከመይ ጌርካ ከም እትኸይድ ፈለጠ።
መልሲ፡ ኣብ መጀመርታ ሰባት ካርቦን ዘለዎ መስተ ይሰትዩ ነበሩ። ፡ ብፍላይ ንመከላኸሊ፡ ንጥዕናዊ ረብሓታቶም ዝኸውን
መልሲ፡ እቲ ናይ መጀመርታ ካርቦን ዘለዎ መስተ ዘይመቐነ ኮይኑ፡ ምስ ናይ ሎሚ በረድ ካርቦን ዘለዎ መስተታት ዝመሳሰል ኮይኑ፡ ብቐንዱ ንጥዕና ዝውድእ’ዩ።
መልሲ፡ ጆሴፍ ፕሪስትሊ፡ ብ1767 ካርቦን ዘለዎ ማይ ብምምሃዝ፡ ንዘመናዊ ሶዳታት መድረኽ ኣቐሚጡ።
መልሲ፡ እወ ዘመናዊ ብልጭ ዝብል ማይ ምስቲ መበቆላዊ ካርቦን ዘለዎ መስተ ኣዝዩ ዝመሳሰል ኮይኑ ግን ዝያዳ ዝተፈላለየ ጣዕምን ጥዕና ዘለዎ ኣማራጺታትን ኣለዎ።
